De "Stichting Vecht terug in het dorp Nederhorst den Berg" is ontstaan op initiatief van een aantal bewoners van Nederhorst den Berg waarvan een aantal bestuurder zijn in diverse verenigingen in het dorp en begaan zijn met de toekomst van ons dorp. De doelstelling is te komen tot herstel van de cultuur historische waarden van Nederhorst den Berg.

Nederhorst den Berg is al vanaf de Romeinse tijd een vestigingsplaats aan de Vecht en heeft vele historische kenmerken, zoals het kasteel van de heerlijkheid Nederhorst ontstaan in de vroege middeleeuwen. De geschiedenis van de Willibrordkerk, gebouwd op een terp, gaat terug tot 700-800 na Christus. Het dorp behoort tot de oudste nederzettingen langs de Vecht heeft in die tijd Werinon geheten van waaruit de kerstening van midden Nederland heeft plaatsgevonden. Het centrum van het dorp wordt gevormd door de Kerkstraat, de Brugstraat en de Voorstraat. Dit wordt als het historisch centrum omschreven.

In Nederhorst den Berg zijn oude middeleeuwse kernen aan te wijzen. Overmeer was een klein Vechtdorp gelegen aan de oostelijke Vechtdijk, nu vastgeplakt aan de dorpsagglomeratie. Aan de Hinderdam zijn de restanten van de eerste middeleeuwse afdamming van de Vecht te vinden tegen oprukkend zeewater van de Zuiderzee. Het Hollands grensfort Hinderdam, was van belang vanwege de strijd van patriotten tegen de Pruisische troepen in 1787. Later als fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam. Nederhorst den Berg heeft vele buitenplaatsen aan de Vecht gekend waarvan de bekendste Petersburg geweest is op het eiland tegenover Nigtevecht. De grote vijver van deze buitenplaats is nog terug te vinden in het landschap.

De ontwikkeling van het dorp is vooral bepaald door de besluitvorming van de Staten van Utrecht en de stad Utrecht. Bij resolutie van 12 augustus 1628 verleenden de Staten van Utrecht octrooi aan de stad Utrecht tot het realiseren van een zandpad langs de Vecht tot de Hinderdam in Nederhorst den Berg. In opdracht van de bestuurders van de stad en provincie Utrecht werd een verbindingsvaart aangelegd, genoemd Nieuwe Vecht of Reevaart. Deze vaart is gerealiseerd onder leiding van de bewoner van het kasteel, Ambachtsheer van Nederhorst, Graaf Gerard van Rheede, waar de naam van de vaart aan de te danken is. Deze vaart bekorte de vaarroute voor het scheepvaartverkeer over de Vecht als verbindingswaterweg tussen Utrecht en Amsterdam en Utrecht en de Zuiderzee. Voorts is deze verbinding opgenomen geweest in de plannen van de Keulse vaart, als verbinding van Amsterdam met Duitsland. Het dorp werd in tweeën gedeeld en de stad Utrecht heeft een brug gebouwd om beide delen met elkaar te verbinden. Voor de passage van de brug werd voor het onderhoud tol geheven. Er was een levendig vaarverkeer en het dorp profiteerde van deze drukte, schippers sloegen bij handelaren en winkeliers langs de Reevaart proviand en scheepsbenodigdheden in. Aan de plaatselijke en bewaard gebleven historische bebouwing, die zich langs de Reevaart heeft ontwikkeld, is een zekere welvaart af te lezen. In het centrum van het dorp was een ophaalbrug gelegen die als karakteristiek voor de Vecht gezien wordt. Het was een dubbele ophaalbrug die gedurende jaren een belangrijke inkomstenbron vormde voor het dorp. Nederhorst den Berg heeft zich ontwikkeld mede dankzij het vaarverkeer over de Reevaart.

Door het ontstaan van het Merwedekanaal, nu Amsterdam-Rijnkanaal, werd de Reevaart van minder belang voor het vervoer over het water. De tol was niet meer voldoende om zorg te dragen voor het onderhoud van de brug. De Stad Utrecht had weinig belang meer bij de Bergse brug en wilde deze af- stoten. De provincie Noord-Holland was niet geneigd de kosten over te nemen. Ook de gemeente Nederhorst den Berg had geen belangstelling vanwege de financiële consequenties. De brug was in slechte staat en er was dringend onderhoud vereist. De Vereniging voor Vreemdelingenverkeer en de Vechtcommissie hebben zich nog tegen de afbraak van de brug en de demping verzet omdat met het verdwijnen van de typische Vechtbrug het karakter van het dorp verloren zou gaan. Een dubbele ophaalbrug is immers karakteristiek voor de Vechtdorpen, in ieder dorp van Muiden tot Utrecht is zo'n brug aanwezig.

Uiteindelijk is in 1969 het grootste deel van de Reevaart gedempt en de brug en brugwachterwoning gesloopt. In de jaren tachtig van de vorige eeuw is het noordelijk deel gedempt. De daarna uitgevoerde inrichting heeft de ernstige schade aan de ruimtelijke structuur niet kunnen wegnemen. Een belangrijk deel van het karakter van het dorp is weg. Verschillende historische aspecten zijn verloren gegaan: het water met al zijn natuurschoon en levendigheid, en met name de gezichtsbepalende brug met zijn brugwachterhuis is uit het hart van het dorp verdwenen. Op de Website van onze stichting www.nieuwevecht.nl is veel beeldmateriaal te zien van voor de demping. In de bijlagen wordt hiervan een impressie gegeven. Na de demping is een fantasieloze vlakte ontstaan, die niet de invulling heeft gekregen zoals in een nota van 1953 werd beoogd (deze nota is op onze website terug te vinden). Met het verloren gaan van de verbinding met de Vecht wordt de huidige situatie wel getypeerd als een zielloos dorp. Aangegeven wordt dat de natuurlijke structuur en ruimtelijke ordening van het dorp verloren is gegaan, kenners spreken zelfs van verwoesting.

Het dorp heeft geen enkele aansluiting gevonden bij de renovatie van de Vecht zoals die gestalte heeft gekregen met het "Restauratieplan van de Vecht". De dorpskern mist de toeristische en recreatieve mogelijkheden die de Vecht elders biedt. De dorpskern zou bij uitstek die gelegenheid kunnen bieden aan varende recreanten en andere toeristen en passanten. Voor het in stand houden van de bestaande voorzieningen, zoals horeca en winkelstand, zal dat in de toekomst van levensbelang kunnen zijn.

Naast de betekenis van de Reevaart als verbindingsvaart tussen Utrecht en Amsterdam zijn ook de vervening, rietsnijders en hoepelbuigers van economische betekenis geweest. Nederhorst den Berg is altijd sterk verbonden geweest met water en heeft zich in sterke mate ontwikkeld dankzij het water en de verbinding met de Vecht. Nederhorst den Berg heeft gedurende 50 tot 100 jaar ruimte geboden aan vele wasserijen die met het Vechtwater regionaal aangevoerde was reinigden en bleekten. Deze industrie is bijna verdwenen, het heeft echter een aantal verwaarloosde en verpauperde gebouwen en lege plaatsen achtergelaten. Momenteel is er geen enkele beleving met water in het dorp. Aan de westelijke kant ligt het met de rug naar de Vecht en aan oostelijke zijde naar de Spiegel en Blijkpolder waar vanaf de weg nauwelijks nog zicht op is. Bij een visie ontwikkeling, die door ons wordt voorgestaan, zal gekeken moeten worden hoe water weer een element in het dorp kan gaan vormen in relatie met de bestaande bebouwing.

Het bestuur van "Stichting Vecht terug in het dorp Nederhorst den Berg"

Voor een uitgebreide historische beschouwing verwijzen wij u naar de bijlage van Hylkema Consultants BV.